-

در قرن گذشته تلاش­ های اصلی بشر در راه ایجاد جهانی در خور شأن انسان پیرامون دولت و تصرف قدرت دولتی متمرکز بود. کشمکش ­های اصلی (بین "اصلاح­طلبان" و "انقلابیان" ) بر سر چگونگی تصرف قدرت دولتی (چه از طریق پارلمان یا ابزارهای فراپارلمانی) استوار بود. تاریخ قرن بیستم نشان­دهنده­ ی آن­ست که چگونگی تصرف قدرت دولتی اهمیت چندانی ندارد. در تمامی نمونه­ های پیروز، قدرت دولتی نتوانست به دگرگونی­ هایی بیانجامد که رزمندگان به آن امید بسته بودند...

سیاست‌های 33 سال اخیر نشان می‌دهد که بخش مهمی از حاکمان اسلامی علاقه‌ای به باسواد شدن مردم ندارند. چرا که گسترش سواد در جامعه می تواند به رشد علم و روشنفکری کمک کند. تجربه افزایش تعداد دانشجویان، رشد جنبش دانشجویی و رویارویی آن با نظام اسلامی علت این بی‌علاقگی و هراس حاکمان را روشن می‌سازد. حاکمانی که سانحه‌های طبیعی مانند سیل و زلزله را با آزمون الهی و بدحجابی توضیح می‌دهند، بدیهی است که نفعی در باسواد شدن مردم نداشته باشند.

در اینجا نوعی رژیم مافیا حکومت می کند که شامل قوه قضاییه، پلیس، شمار زیادی از استانداران و بسیاری از صاحبان شرکت ها است. این یک ساختار سازمان یافته از همدستان است که دست اندرکار معامله بسیار سودآوری هستند. فرار از مجازات محصول رشته ای از همدستی ها است که متعلق به سیستم سرمایه داری است. هیچ چیز به اندازه تجارت آدم، مواد مخدر و قاچاق جنگ افزار پول آور نیست.

نبرد ضد سرمایه داری اکنون در شکل یک جنبش، در شکل تنوع ویژگی ها ظاهر می شود. ایده اکنون عبارت از درهم شکستن سیستم سرمایه داری و ساختن یک سیستم دیگر نیست، بلکه عبارت از فروپاشی سرمایه داری و سیستم است؛ اینکه سیستمی بودن جامعه فروپاشانده شود. بنابراین پاسخ روشن به این پرسش که ما چگونه باید جهان را تغییر دهیم، در واقع خود یک پرسش است. اما بهترین پاسخ ها در حقیقت پرسش ها هستند. زاپاتیست ها می گویند: پرسش کنان، پیش می رویم!

این به اصطلاح بهار عربی، آخرین زمستان عربی است. امیدوارم که چنین باشد. وقتی مردم احزاب افراط گرای اسلامی را انتخاب می کنند، روزی فرا می رسد که خواهند فهمید این تغییرات آن تغییراتی نیست که برایش مبارزه کرده اند. در جهان عرب نمی توان از نظام خودکامه به دموکراسی نایل شد بی آن که مرحله بنیادگرایی افراطی مذهبی را تجربه کرد و از سر گذراند.

بازار خیلی پیش از سرمایه داری وجود داشت. بی هیچ تردید بازار می تواند به عنوان شکلی در میان دیگر شکل های هماهنگی افراد، که یک بار تغییر یافته، ارتباط های قدرت را در فضای ماکرو اقتصادی و ساختار حقوق مالکیت در هر مؤسسه ی متمرکز نشده، دگرگون کند.بنابر این، اقتصاد خواهد توانست به طور هماهنگ فعالیت های آفریدگارانه را در شرایطی تنظیم کند که دست مرئی انسان سرانجام به آزاد شدن از شبح دست دیگرِ کژتاب یعنی نامرئی که همواره پیش گویان جهانی سازی مطلوب را به یاری می خواند، نایل آید.

نوروز آیين خجسته‌ی ما ايرانيان و بيانگر سنت ديرينه‌ی رويکرد به نوگرايی و دگرگونی طبيعت و انسان است. سنتی که صرف‌نظر از مکان زندگی جغرافيايی ما ايرانيان، در داخل يا خارج از کشور، ما را با همه ی کشور ها و قوم هایی که آن را جشن میگیرند، پيوند می‌دهد. به‌رسميت شناخته شدن نوروز به‌ عنوان ميراث فرهنگِ جهانی از سوی يونسکو نمادی از اين واقعيت است که ارزش اين فرهنگ ايرانی، تنها به عرصه‌های ملی و قومی محدود نمانده و پهنه‌ی خود را تا سطح جهانی گسترانیده‌ است.

مارکسیسم نیز پس از آزمون کمونیسم قرن 20 و فاجعه ای که از تاریخ کشورهای موسوم به سوسیالیسم واقعاً موجود به وجود آمده، به نو سازی خود فرا خوانده شده است. تنها راه برای پی گرفتن، پژوهش آزاد و سنجش آزمون ها، ضمن پرهیزیدن از هر شکل جزم گرایی و فرقه گرایی است...

کریسمانسکی با کار خود آناتومی اَبَر ثروت دنیای کنونی را تشریح کرده است. او پرده از قدرتی که با این ارزش های هنگفت پولی در پیوند است و بخشا قابل لمس نیست، برگرفته و آشکار می کند که در سیستم ها و ساختارهای پیچیده نیز، کنشگرانی با نام و نشان مشخص در کارند که بخاطر میزان ثروت شان بر شکل گیری دنیای ما نفوذی دارند که نمی توان آن را دستکم گرفت.

بحران در کشورهای سرمایه داری بویژه در ایالات متحد آمریکا به چنان مرحله نگران کننده ای رسیده که موج های آن به مرکز کنترل نظام اقتصادی این کشور یعنی وال استریت نیز رسیده است. مقاله زیر نه در یک نشریه چپگرا، بلکه در نشریه ارگان اتاق فرماندهی اقتصادی ایالات متحد، یعنی وال استریت ژورنال به چاپ رسیده، که اعترافی است روشن در مورد شکست سیاست های اقتصادی نولیبرالی.

زمانی هلموت کهل صدراعظم آلمان پس از فروپاشی شوروی جلوی دوربین تلویزیون ظاهر شد و با تبختر گفت «اکنون مارکس مرده و مسیح زنده است». سه دهه بعد، جهان شاهد جنبش های گسترده با سرشت ضد سرمایه داری و بطور مستقیم و غیر مستقیم تاثیرگرفته از آموزه های مارکس و تکامل آن آموزه ها است. نظام ضدبشری که برخی نظریه پردازان می کوشند آن را ابدی جلوه دهند، بویژه روایت نولیبرالی آن، ناتوانی خود را در حل مشکلات بشری بیش از پیش به نمایش گذاشته است. در چنین فضایی دانشمندانی مانند سمیر امین به نظریه مندی جنبش های نوین سرمایه داری و فرارفت از این نظام به اندیشه نشسته اند.

جوزف اشتیگلیتس برنده جایزه نوبل اقتصادی که سالیانی دراز رییس اقتصادی بانک جهانی بوده و اکنون صاحب کرسی استادی دانشگاه کلمبیا در نیویورک است، چندی است که به صف منتقدان جدی سیستم اقتصادی نولیبرالی پیوسته است. او در کتاب تازه خود بنام «بهای نابرابری: چگونه شکاف در جامعه آینده ما را تهدید می کند» (عنوان انگلیسی: Price of Inequality) به نقد وضعیت اقتصادی حاکم بر جامعه آمریکا و پیامدهای زیانبار آن برای این کشور پرداخته است.

اندیشه ورزی انسان شناسانه به ما نشان می دهد که فرد تنها به جامعه نیاز ندارد، بلکه به جامعه ای نیاز دارد که از بنیادش بنا بر خواست همبود که ریشه در خانواده، خصلت همیاری کار، سرشت «ساختاری» همه فعالیت های بشری دارد، کوشیده است. این حیوان بخصوص اجتماعی، جز اجتماعی پذیری همواره در جستجوی پیکر اجتماعی از دست داده است؛ زیرا فردگرایی لیبرالی و بورژوایی، چیزی جز همبودهای از خود بیگانه شده (مانند مؤسسه، حزب، دولت مدرنِ - رفته رفته رفاهی) به او ارائه نمی کند.

تنها دموکراسی است که به آرزوی دگرگونی جامعه که در ناشکیبایی زیر و رویی رادیکال به غفلت سپرده می شود، تحقق می بخشد و به مفهوم محدودیت ها و اهمیت مسئولیت توجه دارد و روش اساسی احترام به قاعده های بازی ریشه دار در توجه انحصاری به اولویت های واقعی شهروندان را جانشین اتوپیای اصلاح کامل جامعه می سازد.

ما انسان هایی عادی هستیم. ما مانند تو هستیم: انسان هایی که صبح بپا می خیزند، تا به دانشگاه یا به سر کار بروند و یا پی کاری بگردند، انسان هایی صاحب خانواده و دوستان. انسان هایی که هر روز مشغول کار سخت اند تا آینده افراد پیرامون خود را تامین کنند. برخی از ما خود را روشنگر می نامند و برخی دیگر محافظه کار. برخی از ما مومن اند، برخی دیگر نه. برخی از ما پیرو ایدئولوژی هایی تعریف شده اند، برخی از ما غیرسیاسی اند. اما ما همگی نگران و خشمگین از دورنمای موجود سیاسی، اقتصادی و اجتماعی هستیم که بچشم می آید.

مفهوم تضاد سرمایه داری از دیر باز برایم آشناست. و من با اصطلاح «فرارفت» از سرمایه داری آن جا که اغلب پیش از این از واژگانی چون نابودی استفاده می کردند، خو گرفته ام. اما اندیشه «فرا رفت از نظم نولیبرالی» را درک نمی کنم . بنابر این، در این مقاله خود را در وضعیتی قرار می دهم که آن را می شناسم.

ما گریزی از این مطلب نداریم كه اندیشه اصلی انقلاب مشروطیت یعنی آزادی را با ساماندهی آگاهی متمركز و مفهومی، تبدیل به فلسفه كنیم. این‌جا یعنی در این آگاهی متمركز همه رشته های جامعه به هم متصل می‌شوند و سپس به سهم خود از طریق بازتاب در این گذرگاه دچار دگرگونی می‌شوند. اگر این آگاهی تمركز یافته كه متكی به آزادی است سامان نیابد، امكان آگاهی فردی و لاجرم نقد فرهنگ و زایش دوباره اندیشه از دست می رود.

مسئله دموکراسی در اندیشه سياسی امروز جای شاخصی دارد؛ زيرا آزادی ملت ها تنها با معيار دموکراسی سنجيده می شود. ازينرو، دموکراسی در انديشه سياسی سال های اخير، که سرشار از رويدادهای پر جنب و جوش و غنی است، چنان فعليتی پيدا کرده که به هيچوجه کتمان پذير نيست. هم اکنون تئوری های سياسی حوزه های مختلف فکری سرگرم پرسش و بررسی پيرامون مسئله دموکراسی هستند و آن را در کانون انديشه ورزی خود قرار داده اند.

من از پارادیگم دموکراسی تفاوت روش های درک اندیشه دموکراتیک را می فهمم، نه تفاوت شکل های دموکراسی، آنگونه که آنها در عرصه تاریخی، جغرافیا یی، اجتماعی، سیاسی یا اقتصادی وجود داشته اند و دارند. فکر می کنم که بحث روی بهترین روش بیان اندیشه یا مفهوم دموکراسی، روی امکان های تحقق آن و مانع هایی متمرکز است که در برابر آن سر بر می آورند. امروز تقریبا تمام جهان نسبت به فرمول بندی نیازهای دموکراتیک موافقت دارند، اما مضمون های بسیار متفاوت به این مفهوم می دهند.

نمی توان انکار کرد که روش پوپر، ضمن قرار گرفتن در موقعیت مارکسیسم بر پایه اندیشه ورزی در باره روش علم ها، نمی تواند از یک رشته از مسئله های واقعی که بدین ترتیب آن ها را برای توجه ما آشکار می کند، در گذرد. در این راستا است که خوانش اثر های او برای اندیشه ورزی خاص ما یک برانگیزنده است.