-

سیاست خارجی فعلی جمهوری اسلامی که در راستای جنگ تمدن‌هاست تبلیغ خوبی برای شرکت های سازنده جنگ افزار است. تشدید تشنج در منطقه و واکنش تند اسراییل و آمریکا از یکسو به جناح تندرو، محفل های امنیتی ، نظامی و بنیادگرایان در جمهوری اسلامی امکان می دهد تا سیاست‌های نظامی‌گرایانه و سرکوبگرانه خود را توجیه کنند، بر بودجه نظامی کشور بیافزایند و خریدهای میلیاردی جنگ افزار (بویژه از روسیه و چین) را بعنوان دفاع از منافع ملی قلمداد نمایند. از سوی دیگر، تشنج منطقه‌ای کشورهای عربی را از ترس یک «ایران مهاجم» به گستره رقابت خرید جنگ افزار می کشاند و دهها میلیارد دلار از خزانه کشورهای نفت‌خیز خلیج فارس را به جیب صنایع نظامی انگلیس و آمریکا سرازیر می کند.

بدین سان در می یابیم که چگونه فلسفه تاریخ که بر پایه اصل هگلی عقلانیت روند تاریخی بوجود آمده سرچشمه بحث فشرده درباره رابطه تئوری – پراتیک است، بحثی که به فرمول بندی اصل های اساسی تئوریک ماتریالیسم تاریخی انجامید.

هنوز مدت زیادی از آن زمان نمی گذرد که مردم جهان شاهد حومه های شعله ور شهرها در فرانسه بودند. پس از فرونشستن آتش خشونت دولت فرانسه طی تحلیل های رسمی مناسبات بی بند وبار زنان و مردان و چند همسری را علت اصلی پیدایش چنین بحرانی برشمرد. بدیهی است که روشنفکران ژرف اندیش و وجدان های آگاه در فرانسه و سایر کشورها به این توضیح بسنده نکرده و از زاویه های گوناگون به بررسی این پدیده پرداخته اند. مقاله حاضر فشرده ای از یکی از این بررسی ها به قلم جامعه شناس آلمانی اولریش بک است که کوشیده این پدیده را از زاویه جامعه شناسی روند جهانی شدن تجزیه و تحلیل کند و پاسخی به این پرسش دهد که آیا شورش های اخیر پدیده ای گذرا و منحصر به جامعه فرانسه بوده اند یا خیر.

هردوت تاریخ نگار یونانی در جایی گفته است كه ایرانیان برای دستیابی به راه حلی درست برای هر مشگل اجتماعی، جلسات گفتگو برگزار می كرده اند. این رسم نیكو متاسفانه طی قرون و اعصار با تسلط حاكمانی كه از بحث و گفتگو میان شهروندان هراس داشتند از میان رفته است و به جای آن رسم كوبیدن و از میان برداشتن یكدیگر جانشین گردیده است.

اگر کشورهای کوچک از خود دفاع بخواهند بکنند، زیر فشار قرار می گیرند. کشورهای صنعتی آنها را تهدید به تحریم کمک ها و حمایت سیاسی می کنند. نماینده یکی از سازمان های بزرگ غیر دولتی می گوید: «در اینجا بگونه ای ناهنجار اصل های پایه ای دمکراسی نقض می شود». طبق نظر بسیاری این عدم تعادل دلخواه برخی ها است.

با استفاده از امکانات روزافزون رسانه های گروهی تبلیغات کرکننده ای در مقیاس جهانی براه انداخته شده که هدف آن لرزه براندام بشریت مترقی می اندازد. همانطور که به هرنوع انتقاد جدی نسبت به سیاست اسرائیل با تهمت آنتی سمیتیسم (یهود آزاری) پاسخ داده می شود، همانطور نیز هرنوع انتقاد نسبت به سیاست امریکا در آینده به عنوان ضدیت با دموکراسی تلقی خواهد شد!

اگر اندیشه های بولیوار نه بمعنی خودکامانه آن، بلکه به مفهوم انقلابی آن تفسیر شوند، تضادی بین بولیواریسم و مارکسیسم وجود ندارد. چون خود سیمون بولیوار نیز میدانست که برای دفاع بی خلل از استقلال ملی حل نابرابری های اجتماعی، یعنی انجام وظایف یک انقلاب اجتماعی ناگزیر خواهد بود

گفتگوی این گزارش، به ناچار محدود، کوشش برای درک این مطلب است که چگونه مارکس به نوبه خود به بازیافت موضوع واقعیت بخشی فلسفه که به سخن درست آفریننده آن نبود، رسیده است. در واقع این موضوع دل مشغولی اغلب هگلی های جوان بود. مارکس پیش از یافتن دلیل های مناسب برای جدا شدن از این جوانان نخست وابسته به جنبش اینان بود.

جنبش ضد جهانی شدن باید بیاموزد که هر موفقیت کوچک در مبارزه علیه استثمار لگام گسیخته فقط بشرطی امکان پذیر است که آمادگی واقعی برای پشت سرگذاشتن سیستم سرمایه داری موجود باشد و سازمان طبقاتی طبقه کارگر باید برای این مسأله پاسخ بیابد که چگونه یک محصول دگرگونی انقلابی می تواند با تکیه بر تجارب عملی زندگی تحکیم شود و قوام یابد.

متن حاضر مصاحبه فرانسیسکا آئوگشتاین (Franziska Augstein) و هریبرت پرانتل (Heribert Prantl) خبرنگاران روزنامه آلمانی زود دویچه تسایتونگ با 5 تن از سیاستمداران برجسته و کهنه کار عضو حزب های بزرگ این کشور است، که بدعوت این روزنامه پاسخ گفته و پیرامون پرسش های طرح شده به تبادل نظر پرداخته اند.

از دید مارکس، مدرنيته با سرمایه داری صنعتی زاده شد. مارکس اغلب سرمایه مالی و تجاری را شکل های عهد عتیق سرمایه توصیف کرده است. گزینش صفت روشن است: این هم ارز با پیش مدرن است. شکل های پیش مدرن سرمایه در نسج های شیوه های زندگی سنتی آشیان داشتند. برعکس، سرمایه صنعتی سنت را در هم نورديد و شیوه های زندگی را دگرگون کرد.

مارکس تعمیم های تاریخی اش را روی تحلیل گذار از فئودالیسم به سرمایه داری بنا نهاده است. تئوری تاریخ او از مدل گسترش سرمایه داری الهام گرفته است. امّا او با مفهوم طبقه فرمانروا مدل قدرت طبقه پیش سرمایه داری را برای بورژوازی بکار برده است.

چرا باید علیرغم مسائل بیشماری از قبیل امپریالیسم، جنگ، گرسنگی و فلاکت و ذلت موجود در جهان خردستیزی را مورد بحث و بررسی قرار دهیم؟ این آیا نوعی لجبازی نیست؟ امروز ما شاهد تجدید قوا و آرایش همه جانبه فراورده های فکری خردستیزی هستیم که در کلیه اشکال بنیادگرائی (از بوش تا بن لادن) خودنمائی و در کلیه لحظه ها نقش چشمگیری بازی میکنند!

لنین میگوید: «انقلاب وقتی می تواند صورت گیرد که توده های تحت ستم مایل و طبقه حاکمه قادر به ادامه وضع موجود نباشد.» درنتیجه با بروز بحران عظیمی نه تنها نظم جامعه بلکه حتی هویت ملی مردم متزلزل میشود و در این حالت حزب انقلابی میتواند براساس قرارداد اجتماعی ای که با مجموعه ملت می بندد، به عنوان هیأت حاکمه جدید زمام امور را بدست گیرد. چنین قراردادی بسته به شرایط موجود اشکال مختلفی بخود میگیرد.

همان طور كه آزمون تحول از استعمار كهنه به استعمار نو نشان داد كه در آن وقت هیچ چیز جز شكل استثمار و غارت تغییر نكرد دوره پسا استعماری امروز در شكل و قواره نولیبرالی البته صورت ها را تغییر می دهد ولی مضمون غیر انسانی و ضد دموكراتیك آن بر جای می ماند.

کتاب «امتناع تفکر در فرهنگ دينی» نه بررسی علمی و انتقادی، بلکه بيانيه‌ای سياسی است. اما مسئله ما اينست که جوامعی مثل جامعه‌ی ما بيش از هر چيز به بررسی علمی ـ انتقادی، با استانداردهای آکادميک در سطح دانشگاه‌های غرب و ناظر به مسائل و مشکلات خود نيازمند است. ‌ای کاش نسل‌های گذشته ما درک می‌کردند که سياست اگر بر بنياد‌های جدی استوار نباشد سبب ساز که نيست، سبب سوز است. ‌ای کاش آرامش دوستدار می‌توانست در دانشگاههای ايران تدريس کند و کتابهائی مثل کتاب اولش «بينش دينی و ديد علمی» می‌نوشت.

مارکس تحت تاثير مکتب هگلی‌های چپ و بعدها بويژه فويرباخ از روح به انسان رسيد. و بدنبال آن، از ايده به نياز و کشاکش‌های اجتماعی آن راه يافت، از حرکت ذهن به حرکت واقعی ، که از منافع اقتصادی سرچشمه می‌گيرند رسيد. اما بگونه‌ای که مارکس هگل را بر پاهای خود قرار داده، آشکار است که هگل خود بر آفت نهفته در آن نيز آگاهی داشته است

اگر چه شرايط حاكم بر جامعة امروز ايران زمينه اي براي بررسي جامع و مستقل مسایل این جنگ و روشنگری بیشتر مسئوليت اين فاجعه آفرينان را نمی دهد، و اگر چه در جمهوري اسلامي براي لاپوشاني فجايعي كه تنها بخش كوچكي از آن در اين مختصر آمد، قلم تحریف در دست آنان است ولی روزی ابعاد اين فاجعه و نيز ماهيت عملکرد آيت الله خميني و يارانش در سياست ادامه جنگ پس از آزادسازي خرمشهر بيش از پيش روشن خواهد شد.

اینک تحقیقاتی که در حوزه های ایران شناسی و اسلام شناسی انجام می گیرد، جزیی بسیار کوچک از یکی از شاخه های علوم است که در غرب سامان می گیرد و این از حوزه آگاهی ما بیرون است. شاید با ایجاد چنین شاخه ای از علوم بتوان در روند جهانی علوم به آن وصل شد و آنگاه ایران موضوعی است که در مرکز سوژه قرار دارد. اما ما در وضعیت کنونی هیچکدام از این شرایط را نداریم و در شرایط امتناع بسر می بریم. تلاشهای جواد طباطبایی را هنوز نمی توان در حوزه تاریخ نویسی دانست، بلکه چنین تلاشهایی بیشتر معطوف به نقد ایدئولوژی است. چرا که در شرایط امتناع تنها می توان به نقد ایدئولوژی بسنده کرد، تا شرایط امکان پدید آید.

بر این باورم که اکنون می توان خط های راهنمای سیاست هایی را که نخستین مرحله در این حرکت دراز را تشکیل می دهند، ترسیم کرد. من این مرحله را ساختمان دنیای چند مرکزی توصیف کرده ام که امکان می دهند قراردادهای اجتماعی ترقیخواهانه که مدیریت بازار را در بر می گيرد، بازسازی شود. مسئله عبارت از یک بینش «گذار به سوسیالیسم جهانی» بسیار متفاوت با چشم انداز سنتی انترناسیونال های پیاپی است.